De hersenen volgens Cornel Bierens

De linker hersenhelft: The more ignorant you are, the happier you will be
De rechter hersenhelft: You need someone else's derangement for your own refreshment

Deze twee spreuken zijn parafrasen van zinnen uit de Lof der Zotheid van Erasmus. De letters duiden een voor een de hersengebieden aan die bij het uitspreken van de twee zinnen actief worden. Maar alles is bedrieglijk. De linker hersenhelft oogt abstract, terwijl die bestaat uit hyperrealistische foto’s van de aarde, gemaakt vanuit de ruimte. De rechter hersenhelft oogt realistisch, maar is samengesteld uit fragmenten van trompe l'oeil-schilderijen uit de hele kunstgeschiedenis. Ook de panelen zijn niet wat ze lijken: geen zestienluiken in een plat vlak, maar loshangende onderdelen van een ruimtevullende installatie (de omgekeerde visuele ervaring van wat er gebeurt bij Zeeschilderij, waar de panelen wel in een plat vlak liggen, terwijl dat niet zo lijkt te zijn). Wie de centrale kijkpositie verlaat ziet de hersenen desintegreren voor zijn ogen.

Ook dit is weer, zoals vaker bij mij, een anamorfotisch werk, waarin Gestalt en deconstructie in goed overleg samenleven. De hersenen, waarvan we in relatief korte tijd zo veel meer zijn gaan weten, laten zich als geheel nooit vangen, dat is wat het werk op vele wijzen duidelijk maakt. In 1992 kon ik het uitvoeren in een bijgebouw van het toenmalige Burgerziekenhuis in Amsterdam. In de 8 bij 18 meter grote ruimte pasten beide hersenhelften als de vingers van twee handen in elkaar. Twee camera’s, een aan elke korte zijde, namen de hersenhelften op, twee monitoren gaven ze als een samenhangend geheel weer. De bezoekers konden die samenhang ervaren door ernaar te kijken, en doorbreken door er doorheen te gaan lopen.

Hoewel de Erasmiaanse spreuken om beide hersenhelften heen niet uit evenveel letters bestaan, gebruiken ze wel hetzelfde aantal verschillende letters, namelijk zestien. Evenveel als er panelen zijn voor iedere hersenhelft. Op de achterkant van de panelen zijn de gebieden geschilderd die verbonden zijn met de achtereenvolgende letters. Elke letter heeft zijn eigen kleur.

De grootste panelen in laag 11 (zie plattegrond rechtsonder), zijn 16 keer zo groot (132×176 cm) als de kleinste in laag 1 (33×44 cm). Het schema onderaan geeft een overzicht van alle maten, verhoudingen en posities.

De Franse schrijver Roland Barthes beschrijft ergens (in Roland Barthes par Roland Barthes, 1975, p.48) hoe kunstenaars die proberen te ontsnappen aan de analogie, de fysieke gelijkenis, zich kunnen bedienen van twee soorten ironie. De ene is: een banaal respect voor het origineel voorwenden, dat doet de kopie. De andere is: het origineel vervormen volgens de regels van de kunst, dat doet de anamorfose. Wie beide vormen van ironie tegelijkertijd aan het werk wil zien kan z'n hart ophalen bij De hersenen volgens Cornel Bierens.

In 1998 was het werk onderdeel van de expositie Neuro-artonomy op de Erasmus Universiteit Rotterdam. Het boek Het brein als bron van inspiratie (2001) van de Hersenstichting Nederland wijdde er een hoofdstuk aan onder de titel Het brein is een illusie.

> Dat hoofdstuk is hieronder te downloaden.